Sensorische Informatieverwerking 12-18 jaar

Prikkelverwerking oftewel sensorische informatieverwerking is het proces van het kunnen opnemen, selecteren en integreren van informatie, die via de zintuigen wordt opgenomen en door het zenuwstelsel wordt verwerkt.

In totaal hebben wij acht zintuigen. De meeste mensen kennen er vijf, namelijk: horen, zien, proeven, ruiken en voelen. Echter zijn proprioceptie (lichaamsgevoel), interceptie (gevoel in de organen bv dorst/honger) en vestibulair (evenwichtszin) ook zintuigen. De ontwikkeling van deze zintuigen begint al in de baarmoeder en gaat na de geboorte verder.

Voor ieder zintuig worden er in de hersenen drempels ingeregeld. Deze drempels werken op basis van een continuüm, niet slechts als hoge of lage punten. Deze drempels zorgen ervoor dat we niet horendol worden van alle prikkels om ons heen, de hersenen filteren al een deel van de prikkels uit, niet elke prikkel komt het zenuwstelsel binnen. Wanneer iemand ‘normale’ drempels heeft voor prikkels komt bijvoorbeeld de klok op de achtergrond niet binnen in het zenuwstelsel. Het gehoor registreert uiteraard wel de klok en stuurt deze informatie ook door naar de hersenen, maar omdat het een te lage prikkel is, haalt deze niet de drempel. Een gesprek haalt wel de drempel en wordt wel geregistreerd in het zenuwstelsel en wordt al dan niet actie op ondernomen. Een vrachtwagen die voorbij rijdt haalt zeker de drempel en wordt dan ook geregistreerd als hard. Hoe deze drempels zijn ingeregeld verschilt dus per zintuig, maar is ook erg persoonlijk. Het inregelen van deze drempels in de hersenen gaat door tot een jaar of 5 à 6 en staat daarna vast en blijft tot in volwassenheid. Het zogenaamde sensorisch profiel heeft vaste vorm gekregen. Ieder mens heeft een specifieke drempelreeks die weerspiegelt hoe zijn/haar hersenen sensorische stimuli of prikkels waarnemen. Als hierna gesproken wordt over “kind”, kan dit dus net zo goed over een volwassen iemand gaan, maar in deze vorm is gekozen voor kind vanwege de kinderfysiotherapie.

Naast normale drempels, kan er ook sprake zijn van lage of hoge drempels. Wanneer er sprake is van een lage drempel, komen er meer prikkels in het zenuwstelsel binnen en komen ze harder binnen. De klok op de achtergrond wordt dan dus continu geregistreerd door het zenuwstelsel, omdat deze lage prikkel wel bij een lage drempel binnenkomt. Een gesprek op een normaal volume, kan als hard worden ervaren en van een vrachtwagen schrikt iemand erg. Wanneer er sprake is van een hoge drempel komen er relatief weinig prikkels het zenuwstelsel binnen. Een prikkel moet stevig genoeg zijn om de drempel te halen. Het kan zijn dat een kind dan bijvoorbeeld niet reageert wanneer iemand hem/haar aanspreekt, maar het wel hoort/registreert als een vrachtwagen voorbij rijdt.

Bovenstaande principes zijn erop gebaseerd dat een zintuig goed functioneert; wanneer iemand blind of doof is verandert dat ook de prikkelverwerking in de hersenen.

Naast de hoge, lage en normale drempels is er ook sprake van een actieve en een passieve strategie voor het omgaan met prikkels oftewel zelfregulatie. Deze strategieën of manier van reageren ligt ook in de hersenen vast. Er is geen sprake van goed of fout, maar meer van persoonlijke voorkeur. Een passieve strategie wil zeggen dat iemand niet geneigd is om iets aan zijn prikkelverwerking te doen, een actieve strategie wil zeggen dat iemand wel actief prikkels dempt of opzoeken. Door lage en hoge drempels te combineren met passieve en actieve strategie, ontstaan er in totaal vier kwadranten. Hieronder volgt een uitleg over de verschillende kwadranten. Kanttekening hierbij is dat elk zintuig in een ander kwadrant kan vallen, maar de uitleg hieronder is gebaseerd op meerdere of alle zintuigen in hetzelfde kwadrant.

Mocht je meer willen weten over het sensorische profiel van jouw kind, neem dan contact op Weeda van den Berg fysiopraktijken 0181-390086 weedavandenberg.nl/contact

Het kwadrant ‘gebrekkige registratie’ staat voor een hoge drempel in combinatie met een passieve strategie. Mensen met gebrekkige registratie hebben de neiging om prikkels te missen die anderen wel opmerken. Deze kinderen krijgen dus relatief weinig prikkels binnen, maar gaan vaak niet actief op zoek naar prikkels. Deze kinderen kunnen zich vaak slecht concentreren. Ze dwalen af en kunnen hun gedachten er niet bij houden. Belangrijk voor deze mensen is dat er genoeg variatie en intensiteit is om bij de les te blijven. Helpende algemene adviezen (ga altijd naar een kinderfysiotherapeut gespecialiseerd in sensorische informatieverwerking voor meer informatie als jij of jouw kind tegen problemen aanloopt):

• Gebruik lijstjes en geheugensteuntjes

• Gebruik de alarmfunctie ter herinnering
• Let op het weerbericht en thermostaat bij het uitkiezen van kleding

Het kwadrant ‘prikkelzoekend’ staat voor een hoge drempel in combinatie met een actieve strategie. Deze kinderen krijgen dus relatief weinig prikkels binnen, maar gaan hier wel actief naar op zoek. Kinderen met een profiel overwegend in prikkelzoekend willen altijd meer: meer smaak, meer felle kleuren, hardere muziek, meer textuur en meer en harder bewegen. Het kan niet hard genoeg, het kan niet gek genoeg, het kan altijd nog harder en gekker. Deze kinderen houden van prikkels. Ze zijn vaak nieuwsgieriger dan gemiddeld, kunnen erg genieten van prikkels, durven veel, zorgen voor verassingen en veranderingen, zijn innemend en ondernemend. Ze kunnen aan de andere kant andere mensen behoorlijk irriteren met hun zoekende gedrag, zijn snel afgeleid, kunnen zich moeilijker focussen en het zoekende, extreme gedrag kan leiden tot gevaarlijke situaties, zoals bijvoorbeeld in het verkeer. Helpende algemene adviezen (ga altijd naar een kinderfysiotherapeut gespecialiseerd in sensorische informatieverwerking voor meer informatie als jij of jouw kind tegen problemen aanloopt):

• Neem een pepermuntje bij rusteloosheid

• Beweeg stevig voor een taak die concentratie vraagt
• Loop veel op blote voeten
• Gebruik geluid op de achtergrond

Het kwadrant ‘gevoeligheid voor prikkels’ staat voor een lage drempel in combinatie met een passieve strategie. Deze kinderen krijgen veel prikkels binnen en ze komen hard binnen. Daarnaast doen deze kinderen door hun passieve strategie weinig moeite om prikkels te dempen of te reguleren, waardoor zij overprikkeld raken. Het klassieke beeld van deze kinderen is dat zij het op school fantastisch doen (rustig en gestructureerd zijn), maar thuis exploderen. Dit kan zich uiten in boos worden, huilen, zichzelf opsluiten, etc. Deze kinderen hebben heel precieze ideeën over wat hard genoeg, fel genoeg of zacht genoeg is. Ze zullen hier vaak opmerkingen over maken en kunnen soms heel bazig/controlerend gedrag laten zien. Doordat deze kinderen snel prikkels om zich heen opmerken, kunnen ze gemakkelijk afgeleid raken. Het mooie aan kinderen met een profiel overwegend in gevoeligheid voor prikkels is dat zij veranderingen vaak opmerken en hier iets over zeggen, dit wordt door andere mensen vaak als heel attent ervaren (bv. “heeft u nieuwe oorbellen juf?”). Daarnaast kunnen kinderen door hun (over)gevoeligheid voor prikkels intens genieten van diezelfde prikkels, bijvoorbeeld van mooie muziek, lichtinval, een fijne smaak of een fijne tastprikkel. Daarnaast zijn deze kinderen heel gevoelig voor de emoties van anderen, ze merken bijvoorbeeld eerder een verschil in oogopslag of intonatie op. Helpende algemene adviezen (ga altijd naar een kinderfysiotherapeut gespecialiseerd in sensorische informatieverwerking voor meer informatie als jij of jouw kind tegen problemen aanloopt):

• Ga in een schommelstoel zitten voor het kalmerende effect

• Houdt kasten en lades georganiseerd
• Gebruik van een verzwaringsdeken kan rustgevend werken
• Zorg voor pauzes en onderbrekingen
• Gebruik oordopjes om auditieve input te dempen

Het kwadrant ‘prikkels vermijdend’ staat voor een lage drempel in combinatie met een actieve strategie. Deze kinderen krijgen veel prikkels binnen en ze komen hard binnen, maar in tegenstellig tot kinderen met een profiel overwegend in gevoeligheid voor prikkels, dempen en reguleren deze kinderen wel actief. Zij lopen bijvoorbeeld weg van drukke situaties, houden hun handen ver hun oren of weigeren actief deel te nemen aan een activiteit. Ook deze kinderen houden van orde en routine, ze houden dingen graag hetzelfde. Deze kinderen zijn graag alleen. Verder lijken deze kinderen erg op kinderen met een profiel overwegend in gevoeligheid voor prikkels. Helpende algemene adviezen (ga altijd naar een kinderfysiotherapeut gespecialiseerd in sensorische informatieverwerking voor meer informatie als jij of jouw kind tegen problemen aanloopt):

• Vraag of sauzen en dressings apart kunnen worden geserveerd

• Neem bij voorkeur de trap in plaats van de lift
• Sluit af en toe de ogen om visuele prikkels te verminderen
• Vermijd drukke tijdstippen in winkels
• Zoek een rustige plek op als je echt wilt focussen

Bronvermelding

Dunn, W. (2020). Leven met sensaties (1ste editie). Pearson.

Dunn, W. & Rietman, A. (2013). SP-NL : Sensory Profile, herziene Nederlandse editie (1ste editie). Pearson.

Dunn, W. & Brown, C. E. (2002). Sensory Profile-NL: Tieners en volwassenen (A. Rietman, Vert.). Pearson.